Hoe weinig je ook weet over de geschiedenis van de geneeskunde, je bent je er waarschijnlijk van bewust dat artsen vroeger behoorlijk vreemde behandelingen voorschreven. Eeuwenlang waren ze afhankelijk van bloedingen, een remedie die was gebaseerd op het oude idee dat sommige ziekten werden veroorzaakt door een teveel aan bloed. Bloedzuigers, die honderden jaren lang op grote schaal werden gebruikt, verwijderden slechts een theelepel bloed per toepassing, maarArtsen namen soms drastischere maatregelen. Door een ader te openen (meestal in de arm) konden ze meerdere liters tegelijk verwijderen als ze dat nodig achtten.

Een apotheek: interieur. Aquarel door Lucy Pierce.

Dit bestand is afkomstig van Wellcome Images, een website beheerd door Wellcome Trust, een wereldwijde charitatieve stichting gevestigd in het Verenigd Koninkrijk. Gelicentieerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

Als je het geluk had om aan een bloeding te ontsnappen, was het innemen van medicijnen vaak ook geen pretje. Tot de vaak voorgeschreven medicijnen behoorden zeer giftige kwik- en arseenverbindingen, terwijl ook natuurlijk voorkomende vergiften zoals dollekervel en dodelijke nachtschade niet weg te denken waren uit het medicijnkastje. En een volume dat voor het eerst werd gepubliceerd in 1618, de Pharmacopoeia Londinensis, biedt een fascinerend en indrukwekkend overzicht van de huidige situatie.Een gedetailleerd inzicht in wat als 'medicinaal' werd beschouwd in het zeventiende-eeuwse Engeland. Het is een uitgebreide lijst van middelen die gewoonlijk door artsen werden voorgeschreven en die Londense apothekers dus allemaal in voorraad moesten hebben. Deze middelen varieerden van kruiden en fruit tot mineralen en talloze dierlijke producten.

De Farmacopee is vandaag de dag nogal vreemd om te lezen, want veel van de 'medicijnen' die erin worden genoemd, zijn verre van aangenaam. Ze omvatten vijf soorten urine en veertien soorten bloed, evenals het speeksel, zweet en vet van diverse dieren - oh ja, en de 'drollen van een gans, van een hond, van een geit, van duiven, van een steenpaard, van een kip, van zwaluwen, van mannen, van vrouwen, van muizen, van een pauw, van een varken',en van een vaars.' Kun je je voorstellen hoe de gemiddelde apotheek moet hebben geroken?

Een apotheek in de zestiende eeuw, oude gegraveerde afbeelding. Magasin Pittoresque 1880.

Andere voorwerpen die je op het terrein kon vinden waren de penissen van herten en stieren, longen van kikkers, gecastreerde katten, mieren en miljoenpoten. Misschien wel de meest bizarre voorwerpen waren afgedankte nagelknippertjes (gebruikt om braken op te wekken), de schedels van mensen die een gewelddadige dood waren gestorven (een behandeling voor epilepsie), en gepoederde mummie. En ja, dat betekent Egyptische mummie, die werd voorgeschreven voor een verscheidenheid aanDe Londense apotheker John Quincy raadde bijvoorbeeld aan om kneuzingen te behandelen met een poeder dat onder andere Armeense klei, rabarber en mummie bevatte - iets moeilijker te verkrijgen dan een tube ibuprofen-gel vandaag de dag zou zijn.

Kippeneieren en ossenpoten leverden weinig problemen op, maar waar moest een apotheker in het zeventiende-eeuwse Londen in vredesnaam regelmatig leeuwenvet, hoorn van neushoorns of zwaluwenhersenen vandaan halen? Verrassend genoeg was mummie gemakkelijk verkrijgbaar als je wist aan wie je het moest vragen: het echt goede spul werd regelmatig geïmporteerd vanEgypte - hoewel je thuis een goedkope imitatie kunt maken door een stuk vlees in alcohol te dopen en het te roken als een ham. Net zo effectief als het echte vlees, en een smakelijker broodbeleg.

Een apotheker zit in zijn winkel, materia medica te sorteren, omringd door parafernalia van zijn beroep. Gravure door Dr. Rock, ca. 1750, naar W. Shakespeare.

Dit bestand is afkomstig van Wellcome Images, een website beheerd door Wellcome Trust, een wereldwijde charitatieve stichting gevestigd in het Verenigd Koninkrijk. Gelicentieerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

Tot zover de vroegmoderne apotheek, maar hoe zit het met spoedeisende zorg? Sommige behandelingen voor ernstig zieke patiënten waren zo mogelijk nog ongebruikelijker. Op een zomeravond in 1702 genoot de graaf van Kent van een spelletje bowls in Tunbridge Wells toen hij bewusteloos neerviel. Gelukkig was een vooraanstaande Londense arts, Charles Goodall, in de buurt en was hij binnen een paar minuten ter plaatse.Hij vond de graaf liggend op de grond, schijnbaar dood, 'zonder pols of adem, maar met slechts een of twee kleine ratelingen in de keel, zijn ogen waren gesloten.' De tekenen waren onheilspellend, maar de dokter liet niets aan het toeval over in zijn pogingen om zijn patiënt te redden.

Eerst liet hij de graaf bloeden door iets meer dan een halve liter bloed uit zijn arm te halen. Daarna werd er snuif in zijn neusgaten gestoken en antimonialenwijn, een giftig brouwsel dat bedoeld was om braken op te wekken, werd in zijn keel gegoten. Het plan van de dokter, orthodox voor die tijd, was om de graaf weer tot leven te wekken door een extreme reactie uit te lokken: niezen, hoesten of braken.

Deze maatregelen hadden geen succes, dus werd de onfortuinlijke patiënt naar binnen gedragen en werd er nog meer bloed bij hem afgenomen. Vervolgens werd zijn hoofd geschoren en werd er een blaar - een pleister ingesmeerd met een agressieve bijtende substantie - overheen gelegd. Het idee was dat dit blaarvorming zou uitlokken en zo eventuele gifstoffen uit het lichaam van de hertog zou dwingen. Vervolgens diende de vindingrijke arts enkele lepels duindoorn toe.siroop, bedoeld om de darmen te legen. Op dit punt had het nieuws zich verspreid en een aantal andere artsen verschenen in de kamer. Een van hen stelde voor dat het tijd was om iets extremer te proberen, dus werd er een koekenpan gehaald, die in het vuur werd verhit en vervolgens gloeiend heet op het hoofd van de graaf werd aangebracht. Dit lokte niet de minste reactie uit, waardoor een aantal van de aanwezigen concludeerde dat hun patiënt wasal dood - en ze hadden waarschijnlijk gelijk.

Maar Dr. Goodall was nog steeds niet van plan om op te geven. Op verzoek van de dochter van de graaf werd zijn bewusteloze lichaam naar zijn eigen kamer gebracht en in een warm bed gestopt. De artsen gaven toen opdracht om tabaksrook in zijn anus te blazen. Dit klinkt misschien excentriek, maar de techniek - bekend als Nederlandse fumigatie - werd algemeen beschouwd als de meest effectieve manier om noodsituaties op te lossen.Deze keer had het echter geen zin. De artsen realiseerden zich dat hun taak waarschijnlijk hopeloos was en probeerden nog een laatste ding. De ingewanden van een vers gedood schaap werden om de buik van de graaf gewikkeld - een wanhopige en zeer onaangename poging om hem op te warmen.

Het mocht allemaal niet baten en de doktoren gaven uiteindelijk hun nederlaag toe: "Zo stierf deze grote en nobele edelman, zeer betreurd door allen die hem kenden", schreef dokter Goodall in een brief aan een vriend. Het is waarschijnlijk dat de graaf binnen een paar minuten na zijn instorting was overleden, mogelijk aan een hartaanval of beroerte. Maar in 1702, een eeuw voor de uitvinding van de stethoscoop, was het vrijwel onmogelijk om de doodsoorzaak te achterhalen.dus gingen de reanimatiepogingen vaak door totdat er geen twijfel meer mogelijk was dat de patiënt echt dood was.

Het is interessant om op te merken hoezeer de geneeskunde in de achttiende eeuw veranderde: rond 1800 waren vrijwel alle vreemde middelen die ik heb genoemd niet meer in gebruik. Artsen begonnen stoffen voor te schrijven die wij als geneeskrachtig zouden herkennen in plaats van dassenvet of konijnenpoot - en het idee om rook in de billen van een patiënt te blazen had zeker zijn langste tijd gehad.

Thomas Morris werkte zeventien jaar voor de BBC en maakte programma's voor Radio 4 en Radio 3. Vijf jaar lang was hij de producer van In Our Time en daarvoor werkte hij aan Front Row, Open Book en The Film Programme. Zijn freelance journalistiek verscheen in publicaties als The Times, The Lancet en The Cricketer. In 2015 kreeg hij een Royal Society of Literature Jerwood Award voor niet-commerciële publicaties.Hij woont in Londen.

Zijn hilarische boek 'The Mystery of the Exploding Teeth and Other Curiosities from the History of Medicine' schetst de evolutie van de moderne geneeskunde aan de hand van bizarre gevalsbeschrijvingen. Nu verkrijgbaar.