Terwijl de meesten van ons wel eens gehoord hebben van Boudica (Boadicea), koningin van de Iceni in het Groot-Brittannië van de 1e eeuw, is Cartimandua (Cartismandua) minder bekend.

Cartimandua was ook een Keltische leider uit de 1e eeuw, koningin van de Brigantes van ongeveer 43 tot 69 n.Chr. De Brigantes waren een Keltisch volk dat leefde in een gebied in Noord-Engeland met als middelpunt wat nu Yorkshire is, en waren territoriaal gezien de grootste stam in Brittannië.

Cartimandua, kleindochter van koning Bellnorix, kwam aan de macht rond de tijd van de Romeinse invasie en verovering. Het meeste wat we over haar weten komt van de Romeinse geschiedschrijver Tacitus, uit wiens geschriften blijkt dat ze een zeer sterke en invloedrijke leider was. Net als veel van de Keltische aristocratie en om haar troon te behouden, waren Cartimandua en haar man Venutius pro-Rome en maakten ze verscheideneZe wordt door Tacitus beschreven als trouw aan Rome en "verdedigd door onze [Romeinse] wapens".

In 51 n.Chr. werd Cartimandua's trouw aan Rome op de proef gesteld. De Britse koning Caratacus, leider van de Catuvellauni stam, had het Keltische verzet tegen de Romeinen geleid. Na succesvolle guerrilla aanvallen tegen de Romeinen in Wales, werd hij uiteindelijk verslagen door Ostorius Scapula en zocht hij, samen met zijn familie, toevlucht bij Cartimandua en de Brigantes.

Caratacus wordt door Cartimandua overgeleverd aan de Romeinen

In plaats van hem onderdak te bieden, liet Cartimandua hem ketenen en leverde hem uit aan de Romeinen, die haar beloonden met grote rijkdom en gunsten. Deze verraderlijke actie keerde haar eigen volk echter tegen haar.

In 57 na Chr. maakte Cartimandua de Kelten nog bozer door van Venutius te scheiden ten gunste van zijn wapendrager Vellocatus.

De geminachte Venutius gebruikte dit anti-Romeinse sentiment onder de Kelten om een opstand tegen de koningin te ontketenen. Hij was veel populairder bij het volk dan Cartimandua en ging allianties aan met andere stammen, klaar om Brigantia binnen te vallen.

De Romeinen stuurden cohorten om hun koningin te verdedigen. De partijen waren aan elkaar gewaagd totdat Caesius Nasica arriveerde met het IX Legioen Hispana en Venutius versloeg. Cartimandua had geluk en ontsnapte ternauwernood aan gevangenneming door de rebellen, dankzij de tussenkomst van de Romeinse soldaten.

Venutius wachtte zijn tijd af tot 69 n.Chr. toen de dood van Nero resulteerde in een periode van grote politieke instabiliteit in Rome. Venutius greep de gelegenheid aan om Brigantia opnieuw aan te vallen. Toen Cartimandua deze keer de Romeinen om hulp vroeg, konden ze alleen hulptroepen sturen.

Ze vluchtte naar het nieuw gebouwde Romeinse fort in Deva (Chester) en liet Brigantia over aan Venutius, die kort regeerde tot de Romeinen hem uiteindelijk verdreven.

Wat er met Cartimandua gebeurde na haar aankomst in Deva is niet bekend.

Opgravingen in de jaren 1980 in het IJzertijdfort Stanwick, 8 mijl ten noorden van Richmond in Yorkshire, hebben geleid tot de conclusie dat het fort waarschijnlijk de hoofdstad en belangrijkste nederzetting van Cartimandua was. In 1843 werd in Melsonby, een halve mijl verderop, een verzameling van 140 metalen artefacten gevonden die bekend staan als de Stanwick schat. Tot de vondsten behoorden vier sets paardentuig voor strijdwagens.