De Slag om St Fagan's was de grootste slag die ooit in Wales plaatsvond. In mei 1648 vochten ongeveer 11.000 mannen een wanhopige strijd in het dorp St Fagan's, die eindigde in een beslissende overwinning voor de parlementaire troepen en de verpletterende nederlaag van het Royalistische leger.

In 1647 leek er een einde te zijn gekomen aan de Engelse Burgeroorlog, maar ruzies over onbetaalde lonen en de eis van het Parlement dat bepaalde generaals hun legers moesten terugtrekken, leidden onvermijdelijk tot een nieuw conflict: de Tweede Engelse Burgeroorlog.

In het hele land braken opstanden uit waarbij veel parlementaire generaals van kant wisselden. In maart 1648 weigerde kolonel Poyer, gouverneur van Pembroke Castle in Wales, het kasteel over te dragen aan zijn opvolger kolonel Fleming en verklaarde zich voor de koning. Sir Nicholas Kemopys en kolonel Powell deden hetzelfde bij de kastelen Chepstow en Tenby. De parlementaire bevelhebber in Zuid-Wales, generaal-majoor Laugharneveranderde ook van kant en nam het bevel over van het rebellenleger.

Geconfronteerd met een opstand in Wales stuurde Sir Thomas Fairfax een detachement van ongeveer 3000 goed gedisciplineerde professionele troepen en cavalerie onder het bevel van kolonel Thomas Horton.

Het grotere rebellenleger van Laugharne bestond inmiddels uit ongeveer 500 cavaleristen en 7.500 infanteristen, waarvan de meesten echter vrijwilligers of 'clubmannen' waren, slechts bewapend met knuppels en bonhaken.

Het leger van Laugharne begon op te rukken naar Cardiff, maar Horton slaagde erin er als eerste te komen en nam de stad in voordat de Royalisten dat konden doen. Hij sloeg zijn kamp op ten westen van de stad, bij het dorp St. Fagans. Hij wachtte op versterking van een andere parlementaire troepenmacht onder het bevel van luitenant-generaal Oliver Cromwell.

Generaal-majoor Laugharne wilde Horton wanhopig verslaan voordat het leger van Cromwell arriveerde, dus na een korte schermutseling op 4 mei besloot hij op 8 mei een verrassingsaanval uit te voeren.

Kort na 7 uur die ochtend stuurde Laugharne 500 van zijn infanterie om de parlementaire voorposten aan te vallen. De goed getrainde parlementariërs sloegen de aanvallen gemakkelijk af. De strijd ontaardde toen in bijna guerrillagevechten, waarbij de Royalistische troepen zich verstopten en aanvielen vanachter heggen en greppels waar de parlementaire cavalerie minder effectief was. Geleidelijk aan echter werd de training van deDe parlementaire troepen en hun superieure aantal cavaleristen lieten het afweten; Hortons leger begon op te rukken en de Royalisten raakten in paniek.

Een laatste poging om de Royalistische troepen te verzamelen - een cavalerieaanval onder leiding van Laugharne zelf - mislukte en binnen slechts twee uur was het Royalistische leger verpletterd. 300 Royalistische troepen werden gedood en meer dan 3000 gevangen genomen, de rest vluchtte met Laugharne en zijn hoge officieren naar het westen, naar Pembroke Castle. Hier ondergingen ze een beleg van acht weken voordat ze zich overgaven aan de troepen van Cromwell.

St Fagan's was een van de laatste veldslagen in de Engelse Burgeroorlog, een bloedig conflict waarbij uiteindelijk koning Karel I werd geëxecuteerd en Engeland als een republikeins Gemenebest onder Oliver Cromwell werd geregeerd.

Je kunt meer te weten komen over de slag in het St Fagan's National History Museum op het terrein van St Fagan's Castle in het dorp, dat ook mooie huisjes met rieten daken en een landelijke pub, de Plymouth Arms, heeft. Het museum is absoluut fascinerend om te verkennen, met meer dan 40 historische gebouwen uit heel Wales die op het terrein zijn gereconstrueerd.

Voetnoot: Na de belegering van Pembroke Castle werd Laugharne naar Londen gestuurd waar hij en andere rebellen voor de krijgsraad werden gebracht voor hun aandeel in de opstand. Hij werd samen met twee anderen ter dood veroordeeld door een vuurpeloton, maar nogal bizar genoeg werd besloten dat er maar één moest sterven en werden de drie rebellen gedwongen om lootjes te trekken om te beslissen wie van hen gedood zou worden. Kolonel Poyer verloor de loting en werd terechtgesteld.Laugharne zat gevangen tot de Restauratie en werd later parlementslid voor Pembroke in het zogenaamde 'Cavalier Parliament' van 1661 tot 1679.