Sir Ernest Shackleton, de onverschrokken ontdekkingsreiziger, wordt het best herinnerd voor zijn noodlottige reis aan boord van de Endurance in een poging om Antarctica over te steken.

Als Anglo-Ierse avonturier werd hij een spilfiguur in het tijdperk dat later werd gekarakteriseerd als de "Heroic Age of Antarctic Exploration", dankzij de prijzenswaardige en ambitieuze inspanningen van Shackleton en anderen zoals hij.

In augustus 1914, tegen de achtergrond van de oorlog in Europa, begon Shackleton aan een expeditie naar Antarctica die hem bijna het leven kostte.

Zijn vermogen om te overleven en de rest van zijn bemanning veilig te houden terwijl hij twee jaar gestrand was, blijft een opmerkelijk verhaal dat zijn heldenmoed en leiderschap viert.

Shackletons vroege leven begon in februari 1874, geboren in County Kildare in Ierland als tweede van tien kinderen. Zijn familie ontwortelde al snel en verhuisde naar Londen, waar Shackleton opgroeide.

Ernest Shackleton op 16-jarige leeftijd

Hij wilde zijn eigen weg volgen en ging op zestienjarige leeftijd bij de koopvaardij, waarbij hij de wens van zijn vader om medicijnen te gaan studeren negeerde. Op achttienjarige leeftijd had hij al de rang van eerste stuurman bereikt en slechts zes jaar later was hij gecertificeerd kapitein-matroos.

Zijn tijd bij de marine bleek een verhelderende ervaring te zijn voor een avontuurlijke jongeman als Shackleton, omdat hij zijn horizon kon verkennen en verbreden, wat hem uiteindelijk stimuleerde om grotere doelen te bereiken.

In 1901 nam hij deel aan zijn eerste expeditie naar Antarctica, onder leiding van de gewaardeerde Britse marineofficier Robert Falcon Scott. De reis omvatte een uitdagende tocht naar de Zuidpool en was een gezamenlijke onderneming met de Royal Society en de Royal Geographical Society.

Scott en zijn team, de Discovery Expedition genoemd naar het schip, begonnen hun reis op 6 augustus 1901 met veel steun van Koning Edward VIII.

Ernest Henry Shackleton, kapitein Robert Falcon Scott en Dr. Edward Adrian Wilson op de Discovery Expeditie, 2 november 1902

De onderneming had verschillende doelen, waarvan sommige wetenschappelijk waren en gemotiveerd door de betrokkenheid van de Royal Society, terwijl andere doelen gewoon verkennend waren. Wat dat laatste betreft, stond een belangrijke prestatie op het punt te volgen toen een tocht naar de Zuidpool Scott, Shackleton en Wilson naar een belangrijke breedtegraad bracht, slechts ongeveer 500 mijl verwijderd van de pool. Dit was een geweldige prestatie, de eerste in zijn soort,De terugreis bleek echter te veel voor Shackleton.

Op de rand van fysieke uitputting kon zijn lichaam de afmattende uitdagingen niet meer aan en werd hij gedwongen om de expeditie vroegtijdig te verlaten en terug te keren naar huis.

Toen hij naar Engeland terugkeerde, maakte Shackleton een belangrijke carrièrestap: na zo lang bij de marine te hebben gediend, besloot hij in plaats daarvan een carrière in de journalistiek te kiezen.

In een paar jaar tijd deed hij ook een mislukte poging om parlementslid te worden en was hij lid van de Scottish Geographical Society.

Terwijl hij veel verschillende ondernemingen nastreefde, was de expeditie om de Zuidpool te bereiken nog steeds erg in zijn gedachten.

In 1907 deed hij een tweede poging om dit doel te bereiken en deze keer bereikte hij een locatie die hem bijna binnen 100 mijl van zijn doel bracht. Shackleton leidde zijn eigen groep op het schip "Nimrod" en kon samen met zijn mannen Mount Erebus beklimmen voordat hij werd gestopt vanwege de slechte omstandigheden en gedwongen werd om terug te keren.

Shackleton's hut bij Cape Royds, 19 mijl van McMurdo, 1908

Als onderdeel van zijn expeditie waren belangrijke wetenschappelijke gegevens verzameld, die Shackleton een ridderorde opleverden bij zijn terugkeer naar Engeland.

Toch was Shackleton slechts een paar jaar later teleurgesteld toen hij ontdekte dat zijn droom om de Zuidpool te bereiken al was verwezenlijkt door een ander, een Noorse ontdekkingsreiziger met de naam Roald Amundsen.

Deze prestatie werd gevolgd door zijn voormalige commandant, Robert Scott, die ook de Zuidpool bereikte, maar helaas zijn leven verloor op de terugweg naar huis.

Hoewel dit succes zowel professioneel als persoonlijk een klap voor Shackleton bleek te zijn, bleef zijn verlangen om te verkennen onveranderd. Gedwongen om zijn doelen te heroverwegen, werd zijn nieuwe doel nog ambitieuzer: het continent Antarctica oversteken.

De datum was dus vastgesteld: in 1914 maakte Shackleton zijn derde reis naar Antarctica als onderdeel van de Imperial Trans-Antarctic Expedition aan boord van het schip "Endurance". Het geesteskind van Shackleton, zijn vastberadenheid om een blijvende erfenis van exploratie te creëren, vormde de kern van dit ambitieuze project om de eerste oversteek over land van Antarctica te maken.

De taak voor Shackleton en zijn mannen was ontmoedigend en vergde veel voorbereiding. Het plan was om naar de Weddellzee te zeilen en bij Vahsel Bay aan land te gaan waar ze zouden beginnen aan een mars over het continent via de Zuidpool.

Omdat het niet mogelijk was om deze doelen met slechts één groep te bereiken, zou een extra groep mannen een kamp opzetten in McMurdo Sound, van waaruit een reeks depots zou worden opgezet om te zorgen voor voldoende voorraden om de trekkinggroep tijdens hun reis te ondersteunen.

Er werden twee schepen gebruikt: de Aurora, voor het bevoorradingsteam en de Endurance, een zeilschip met drie masten voor Shackleton en zijn onverschrokken reizigers. Het schip werd gebouwd en voltooid in 1912 in Sandefjord door de meester-scheepsbouwer Christian Jacobsen, die ervoor zou zorgen dat het schip gebouwd werd met het oog op duurzaamheid.

Kaart van de routes van de schepen Endurance en Aurora, de route van het ondersteuningsteam. Rood: Reis van Endurance. Geel: Drijfvermogen van Endurance in pakijs. Groen: Drijfvermogen van zeeijs na zinken van Endurance. Donkerblauw: Reis van de reddingsboot James Caird. Lichtblauw: Geplande trans-Antarctische route. Oranje: Reis van Aurora naar Antarctica. Roze: Terugtocht van Aurora. Bruin: Bevoorradingsdepotroute.

Op 1 augustus 1914, net toen de oorlog aan de horizon opdoemde, vertrokken Shackleton en zijn team van zevenentwintig man vanuit Londen voor deze onverschrokken tocht naar de Zuidpool en verder.

In slechts een paar maanden bereikte het schip South Georgia in de zuidelijke Atlantische Oceaan. Shackleton en zijn bemanning wisten niet dat dit de laatste keer op het droge zou zijn in bijna vijfhonderd dagen.

Op 5 december 1914 zetten ze hun geplande reis voort, maar hun strategie om hun volgende basis te bereiken werd in de war gegooid toen ze vast kwamen te zitten door pakijs in de Weddell Sea voordat ze de kans hadden om hun geplande station in Vahsel Bay te bereiken.

Toen de situatie verslechterde, werd het schip geplet door het ijs en begon het in noordelijke richting af te drijven.

Uithoudingsvermogen gevangen in het ijs

Toen het schip begon te zinken, werden Shackleton en zijn bemanning gedwongen om hun lot te accepteren, gestrand op een ijsvlakte in de barre Antarctische winter van 1915.

Omdat het schip uiteindelijk in de diepte zonk, sloegen Shackleton en zijn bemanning hun kamp op in hachelijke ijsvlakten.

Na maanden te hebben overleefd in zulke onvoorstelbare omstandigheden, begon Shackleton in april 1916 aan een missie om te ontsnappen en land te bereiken. Een gevaarlijke en riskante onderneming, maar hij leidde zijn mannen met een vastberaden moed ondanks alle voor de hand liggende obstakels voor hun overleving.

De bemanning begon aan deze reis, verliet de ijskappen en verdrong zich in drie kleine boten om de beoogde bestemming van Elephant Island te bereiken, een bergachtig eiland in de uithoeken van de South Shetland Islands.

Uiteindelijk, na zeven verraderlijke dagen op zee, kwam de bemanning veilig aan op hun bestemming. Hoewel ze dankbaar waren dat ze op vaste grond stapten, waren ze nog steeds niet dichter bij een redding op zo'n afgelegen en onbewoond eiland, ver weg van enig ander menselijk leven.

Ernest Shackleton

Met weinig vooruitzichten om op het eiland te overleven, nam Shackleton het heft in eigen handen en vertrok opnieuw met vijf van zijn mannen in een van zijn kleine reddingsboten om hulp te zoeken.

Wonder boven wonder slaagden het schip en de inzittenden erin om terug te varen naar South Georgia en bereikten in zestien dagen het eiland om hulp te vragen.

Nu hij dichter dan ooit bij een reddingsmissie was om zijn mannen te helpen, maakte Shackleton een laatste tocht over het eiland South Georgia naar de plek waarvan hij wist dat er een walvisstation was.

Vanaf deze nieuwe locatie en met hulp op sleeptouw, liet Shackleton zijn mannen niet in de steek en lanceerde hij een succesvolle reddingsmissie naar Elephant Island waar de rest van zijn bemanning wachtte.

Opmerkelijk genoeg stierf niemand van het team van zevenentwintig man of Shackleton in deze verraderlijke omstandigheden. In augustus 1916 werden de "Endurance"-mannen door een reddingsmissie van Elephant Island gehaald en allemaal keerden ze veilig terug naar huis.

Wat de rest van het Trans-Continentale team betreft, het bevoorradingsdepot had ook problemen met het schip Aurora, maar ging desondanks door met het aanleggen van de voorraden. Uiteindelijk had het team redding nodig en verloor daarbij helaas drie levens.

Hoewel de transcontinentale tocht niet werd volbracht, had Shackleton een prestatie geleverd die misschien nog wel indrukwekkender was. Het vermogen om zijn mannen te redden en te beschermen, maandenlang op ijskappen te leven, zestien dagen in een kleine boot over een oceaan te varen en over een eiland te trekken om een redding te organiseren, het succesverhaal was hun overleving.

In 1919 legde Shackleton de verslagen van deze opmerkelijke onderneming vast in zijn boek "South", waarin het ongelooflijke en verbazingwekkende verhaal werd gedocumenteerd.

Zeventien maanden op het ijs leven, ziektes afweren, ontsnappen aan roofdieren en ervoor zorgen dat de hele bemanning overleefde, was voorbestemd om Shackleton's nalatenschap te worden.

In 1921 vertrok hij opnieuw om zijn exploratiedromen waar te maken: helaas zou deze vierde expeditie zijn laatste zijn, want in januari 1922 stierf hij aan een hartaanval.

Hoewel Shackleton zijn uiteindelijke doel niet heeft bereikt, was zijn succesvolle reddingsmissie veel epischer dan iemand, inclusief hijzelf, zich ooit had kunnen voorstellen.

Jessica Brain is een freelance schrijfster gespecialiseerd in geschiedenis. Ze woont in Kent en is een liefhebber van alles wat met geschiedenis te maken heeft.

Gepubliceerd 5 augustus 2020