Willem III werd geboren op 4 november 1650. Hij was Nederlander van geboorte en maakte deel uit van het Huis van Oranje. Later zou hij regeren als koning van Engeland, Schotland en Ierland tot aan zijn dood in 1702.

De heerschappij van William kwam in een precaire tijd in Europa, toen religieuze verdeeldheid de internationale betrekkingen domineerde. William zou uitgroeien tot een belangrijk protestants boegbeeld; de Orde van Oranje in Noord-Ierland is naar hem vernoemd. Zijn overwinning in de Slag bij Boyne op 12 juli wordt nog steeds door velen in Noord-Ierland, Canada en delen van Schotland gevierd.

De slag bij Boyne, door Jan van Huchtenburg

Het verhaal van William begint in de Nederlandse Republiek. Hij werd in november geboren in Den Haag en was het enige kind van Willem II, Prins van Oranje, en zijn vrouw Mary, die toevallig ook de oudste dochter was van Koning Karel I van Engeland, Schotland en Ierland. Helaas overleed de vader van William, de prins, twee weken voor zijn geboorte, waardoor hij vanaf zijn geboorte de titel Prins van Oranje kreeg.

Als opgroeiende jongeman kreeg hij voogdij van verschillende gouvernantes en later kreeg hij dagelijks les van een calvinistische predikant genaamd Cornelis Trigland. Deze lessen instrueerden hem over het lot dat hij moest vervullen als onderdeel van de Goddelijke Voorzienigheid. Willem was geboren in het koningschap en had een rol te vervullen.

Toen Willem nog maar tien jaar oud was, stierf zijn moeder aan de pokken tijdens een bezoek aan haar broer in Engeland. In haar testament wenste Maria dat haar broer Karel II de belangen van Willem zou behartigen. Dit bleek een controversiële kwestie te zijn, omdat zijn algemene opvoeding en onderwijs in twijfel werden getrokken door degenen die de dynastie steunden en anderen in de Nederlanden die een meer republikeins systeem voorstonden.

In de jaren die volgden zouden de Engelsen en Nederlanders blijven strijden om invloed op de jonge koning, tot het punt waarop tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog een van de vredesvoorwaarden een verbetering van Willems positie was, zoals gevraagd door zijn oom Karel II in Engeland.

Voor de jonge Willem terug in Nederland, was hij aan het leren om een scherpzinnig alleenheerser te zijn, die het recht had om te heersen. Zijn rollen waren tweeledig; leider van het Huis van Oranje en stadhouder, een Nederlands woord dat verwijst naar het staatshoofd van de Nederlandse Republiek.

Dit bleek aanvankelijk moeilijk te zijn vanwege het Verdrag van Westminster, dat een einde maakte aan de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog. In dit verdrag eiste Oliver Cromwell de Akte van Afscheiding, die Holland verbood om een lid van het koninklijk huis van Oranje tot stadhouder te benoemen. De gevolgen van de Engelse restauratie zorgden er echter voor dat de Akte ongeldig werd verklaard, waardoor Willem opnieuw kon proberen de rol van stadhouder op zich te nemen.Zijn eerste pogingen om dit te doen bleken echter vruchteloos.

Willem van Oranje, door Johannes Voorhout

Tegen de tijd dat hij achttien was, deed de Orangistische partij een gezamenlijke poging om Willems rol als stadhouder en kapitein-generaal veilig te stellen, terwijl de leider van de Staatspartij, De Witt, een edict toestond dat verklaarde dat de twee rollen nooit door dezelfde persoon in een provincie konden worden bekleed. Desondanks was De Witt niet in staat om Willems opkomst naar de macht te onderdrukken, vooral niet toen hij eenlid van de Raad van State.

Ondertussen was er een internationaal conflict aan de overkant van het water, waarbij Karel een overeenkomst sloot met zijn Franse bondgenoten voor een op handen zijnde aanval op de Republiek. De dreiging dwong degenen in de Nederlanden die zich hadden verzet tegen Willems macht, om toe te geven en hem toe te staan de rol van Staten-Generaal voor de zomer op zich te nemen.

Het jaar 1672 bleek voor velen in de Nederlandse Republiek verwoestend te zijn, zo erg zelfs dat het bekend werd als het 'Rampjaar'. Dit was grotendeels te wijten aan de Frans-Nederlandse Oorlog en de Derde Engels-Nederlandse Oorlog, waarbij het land werd binnengevallen door Frankrijk met zijn bondgenoten, waartoe op dat moment Engeland, Keulen en Münster behoorden. De daaropvolgende invasie had een grote impact op het Nederlandse volk, dat ontzet was overde aanwezigheid van een Frans leger in het hart van hun geliefde Republiek.

Het resultaat was dat velen zich afkeerden van De Witt en Willem verwelkomden als stadhouder op 9 juli van datzelfde jaar. Een maand later publiceerde Willem een brief van Karel waaruit bleek dat de Engelse koning een oorlog had uitgelokt vanwege de agressie van De Witt en zijn mannen. De Witt en zijn broer Cornelis werden dodelijk aangevallen en vermoord door burgermilities die loyaal waren aan deZijn betrokkenheid bij het lynchen is nooit volledig vastgesteld, maar zijn reputatie was enigszins beschadigd door het geweld en de barbaarsheid die die dag werden gebruikt.

Willem, die nu een sterke positie had, nam het heft in handen en bleef vechten tegen de dreiging van de Engelsen en Fransen. In 1677 probeerde hij via diplomatieke maatregelen zijn positie te verbeteren door te trouwen met Mary, de dochter van de hertog van York die later koning James II zou worden. Dit was een tactische zet waarvan hij verwachtte dat hij in de toekomst de koninkrijken van Charles zou kunnen verwerven en zowelinvloed uit te oefenen en het door de Fransen gedomineerde beleid van de Engelse monarchie om te buigen in de richting van een gunstigere Nederlandse positie.

Een jaar later werd de vrede met Frankrijk afgekondigd, maar Willem bleef wantrouwend tegenover de Fransen staan en sloot zich aan bij andere anti-Franse allianties, met name de Associatie Liga.

Ondertussen was er nog een dringender probleem in Engeland. Als direct gevolg van zijn huwelijk kwam Willem naar voren als een waarschijnlijke kandidaat voor de Engelse troon. De waarschijnlijkheid hiervan was sterk gebaseerd op het katholieke geloof van James. Willem deed een geheim verzoek aan Charles, waarin hij de koning vroeg om te voorkomen dat een katholiek hem zou opvolgen. Dit viel niet in goede aarde.

Jacobus II

In 1685 zat James II op de troon en William was wanhopig op zoek naar manieren om hem te ondermijnen. Hij veroordeelde James' beslissing om zich niet aan te sluiten bij de anti-Franse verenigingen in die tijd en in een open brief aan het Engelse publiek bekritiseerde hij James' beleid van religieuze tolerantie. Dit leidde ertoe dat velen zich na 1685 tegen het beleid van koning James keerden, vooral in politieke kringen vanwege oprechtezorgen over niet alleen zijn geloof maar ook zijn nauwe banden met Frankrijk.

James II had zich bekeerd tot het katholicisme en was ook getrouwd met een katholieke prinses uit Italië. In het protestantse meerderheidsland Engeland verspreidde de bezorgdheid zich al snel dat een zoon die de troon zou opvolgen zou regeren als een katholieke koning. In 1688 waren de raderen in beweging gezet en op 30 juni stuurde een groep politici die bekend werd als de 'Onsterfelijke Zeven' William een uitnodiging om binnen te vallen. Dit werd al snelen op 5 november 1688 landde William in het zuidwesten van Engeland bij Brixham. Hij werd vergezeld door een vloot die zowel indrukwekkend als aanzienlijk groter was dan de Engelsen tijdens de Spaanse Armada waren tegengekomen.

Willem III en Mary II, 1703

De 'Glorieuze Revolutie', zoals deze bekend werd, zorgde ervoor dat Koning James II met succes werd afgezet en Willem stond hem toe het land te ontvluchten, omdat hij niet wilde dat hij als martelaar voor de katholieke zaak zou worden gebruikt.

Op 2 januari 1689 riep William een Conventieparlement bijeen dat met een Whig-meerderheid besloot dat de troon vacant was en dat het veiliger zou zijn om een protestant de rol te laten bekleden. William besteeg met succes de troon als William III van Engeland met zijn vrouw Mary II, die als gezamenlijke vorsten regeerden tot haar dood in december 1694. Na de dood van Mary werd William de enige heerseren monarch.

Jessica Brain is een freelance schrijfster gespecialiseerd in geschiedenis. Ze woont in Kent en is een liefhebber van alles wat met geschiedenis te maken heeft.