De legende van de gemartelde heilige Ursula en haar 11.000 volgelingen houdt al eeuwenlang een wereldwijd publiek geïntrigeerd. Maar wie was Ursula? En heeft ze ooit echt bestaan?

Historici hebben Ursula toegeschreven aan verschillende periodes tussen 300 en 600 na Christus, hoewel men het er algemeen over eens is dat Ursula van Romeins-Britse afkomst was en dat ze voor haar vroegtijdige dood verloofd was met een man van hoge rang en op reis was om verenigd te worden met haar aanstaande.

Helaas kwamen Ursula en haar reisgezellen - naar verluidt ergens tussen de 11 en 11.000 maagdelijke maagden - terecht in de stad Keulen in Duitsland, waar ze wreed werden afgeslacht omdat ze weigerden te paren met of te trouwen met de binnenvallende Hunnen, een nomadisch ras uit Centraal-Azië dat in de vierde eeuw een groot deel van Europa veroverde.

Hoewel sommige historici hebben beweerd dat Ursula voor haar huwelijk een heilige pelgrimstocht door Europa naar Rome maakte, wordt er ook gezegd dat de schepen waarop de vrouwen reisden in een storm terechtkwamen en ver van hun bestemming schipbreuk leden. De overlevenden werden vervolgens gevangen genomen en op wrede wijze onthoofd, terwijl Ursula, hun leider, zou zijn doodgeschoten dooreen pijl door de leider van de Hunnen.

Een van de populairste legenden vertelt dat Ursula een prinses en dochter was van koning Dionotus, heerser van Dumnoia Er wordt gezegd dat Dionotus van Conan Meriadoc, de heerser van Armorica, het verzoek kreeg om vrouwen te leveren voor de kolonisten van de nieuw gestichte regio Armorica (tegenwoordig bekend als Bretagne). Dionotus stuurde plichtsgetrouw Ursula als bruid naar Conan en nog duizenden andere maagden voor zijn mannen, maar helaas kwamen de vrouwen nooit aan.

Sint-Ursulabasiliek

Veel van de bekende religieuze geschiedschrijvers uit de migratieperiode en de middeleeuwen verzuimen de legende van de gemartelde maagden te vermelden, waardoor ze twijfelen aan de authenticiteit ervan. Tot de negende eeuw waren er zelfs weinig verhalen waarin de legende überhaupt werd genoemd, en zelfs dan verwezen ze vaak naar een zeer klein aantal martelaren en lieten ze de naam van Ursula als hun leider weg.

Deze omissie kan echter ook worden toegeschreven aan het culturele verval en het beperkte bijhouden van historische documenten in Europa na de terugtrekking van het Romeinse Rijk tijdens de Middeleeuwen, ook wel bekend als de "Donkere Middeleeuwen".

Wat we wel weten is dat de Romeinse senator Clematius de kerk van St. Ursula in Keulen bouwde ter nagedachtenis aan de martelaren en hun leider, die later de status van basiliek zou krijgen van de paus in 1920. Ingeschreven op een steen in het koorgedeelte van de kerk zijn de volgende woorden:

DIVINIS FLAMMEIS VISIONIB. FREQVENTER

VERMANEN. ET VIRTVTIS MAGNÆ MAI

IESTATIS MARTYRII CAELESTIVM MAAGD

IMMINENTIVM EX PARTIB. ORIENTIS

EXSIBITVS PRO VOTO CLEMATIVS V. C. DE

PROPRIO IN LOCO SVO HANC BASILICA

VOTO QVOD DEBEBAT A FVNDAMENTIS

RESTITVIT SI QVIS AVTEM SVPER TANTAM

MAIIESTATEM HVIIVS BASILICÆ VBI SANC

TAE VIRGINES PRO NOMINE. XPI. SAN

GVINEM SVVM FVDERVNT CORPVS ALICVIIVS

DEPOSVERIT EXCEPTIS VIRCINIB. SCIAT SE

SEMPITERNIS TARTARI IGNIB. PVNIENDVM

De inscriptie, die dateert uit de 4e of 5e eeuw na Christus, geeft aan dat de kerk door Clematius werd gebouwd op de plek van een voormalig heilig gedenkteken of zelfs op de plek zelf van de Romeinse begraafplaats waar de beenderen van Sint Ursula en de 11.000 maagden lagen, waarvan er vandaag de dag nog steeds een aantal in de basiliek zijn verankerd.

Er wordt echter gesuggereerd dat het aantal martelaren misschien niet zo groot is als in de negende eeuw werd geconcludeerd en eerder het gevolg zou kunnen zijn van een vertaalfout dan van massamoord. Eén theorie is dat er maar één martelaar was, Undecimilla genaamd, die verkeerd vertaald werd als undicimila Een andere theorie van een historicus uit de achtste eeuw is dat onder de martelaren een 11-jarig meisje was dat Ursula heette en haar leeftijd had, ondecimilia was waar de fout vandaan kwam.

De relikwieën van de martelaren zelf zijn zelfs in twijfel getrokken, met de twaalfde-eeuwse ontdekking dat sommige skeletten van baby's en kleine kinderen waren en er werd zelfs beweerd dat sommige van grote honden waren in plaats van mensen!

Deze tegenstrijdige verslagen en het gebrek aan solide bewijs rond het vermeende martelaarschap van Ursula en de 11.000 maagden zorgden ervoor dat ze werden weggelaten uit de Katholieke Kalender van Heiligen toen deze in 1969 werd herzien.

De feestdag van Sint Ursula wordt echter nog steeds wereldwijd erkend op 21 oktober en de martelaren worden herdacht via de Maagdeneilanden van Christoffel Columbus en Kaap Virgenes in het zuidoostelijke puntje van Argentinië.

Zelfs de stad Londen heeft zijn eigen vermeende gedenkteken. De straat met de naam St Mary Axe, waar nu 'de Gherkin' staat, zou vernoemd zijn naar een oude kerk die gebouwd is ter ere van St Mary the Virgin, St Ursula en de 11.000 Maagden. In het begin van de zestiende eeuw deed het gerucht de ronde dat een van de bijlen die door de moordzuchtige Hunnen werd gebruikt, in de kerk werd bewaard.

Of Ursula nu wel of niet heeft bestaan, ze heeft de wereld eeuwenlang in haar ban gehouden.