Thomas Cranmer, een protestantse martelaar tijdens het bewind van Bloody Mary, was een belangrijke figuur die diende als de eerste protestantse aartsbisschop van Canterbury.

Op 21 maart 1556 werd Thomas Cranmer op de brandstapel gegooid wegens ketterij. Hij werd geïdentificeerd als een van de meest invloedrijke religieuze figuren van zijn tijd in Engeland, een leider van de Reformatie en een baanbrekend kerkelijk figuur, en zijn lot was bezegeld.

Geboren in 1489 in Nottinghamshire in een familie met belangrijke connecties als lokale adel, was zijn broer John voorbestemd om het familielandgoed te erven, terwijl Thomas en zijn andere broer Edmund verschillende paden bewandelden.

Op veertienjarige leeftijd ging de jonge Thomas naar het Jesus College in Cambridge en kreeg hij een typische klassieke opleiding bestaande uit filosofie en literatuur. In deze tijd omarmde Thomas de leer van humanistische geleerden zoals Erasmus en voltooide hij een Master, gevolgd door een gekozen Fellowship aan het college.

Dit was echter van korte duur, want niet lang na het afronden van zijn opleiding trouwde Cranmer met een vrouw genaamd Joan. Met een vrouw op sleeptouw werd hij vervolgens gedwongen om zijn ambt op te geven, ook al was hij nog geen priester, en in plaats daarvan nam hij een nieuwe functie aan.

Toen zijn vrouw later in het kraambed stierf, vond Jesus College het nodig om Cranmer weer aan te stellen en in 1520 werd hij gewijd en zes jaar later ontving hij zijn Doctor of Divinity.

Cranmer was nu een volwaardig lid van de geestelijkheid en bracht tientallen jaren door aan de universiteit van Cambridge, waar zijn academische achtergrond in de filosofie hem goed van pas kwam voor een leven lang bijbelwetenschap.

In de tussentijd werd hij, net als veel van zijn Cambridge-collega's, geselecteerd voor een rol in de diplomatieke dienst en diende hij op de Engelse ambassade in Spanje. Hoewel zijn rol van ondergeschikt belang was, had Cranmer in 1527 koning Henry VIII van Engeland ontmoet en één op één met hem gesproken, waarbij hij een zeer gunstige mening over de koning had.

Deze vroege ontmoeting met de vorst zou tot verdere contacten leiden, vooral toen Henry VIII's huwelijk met Catharina van Aragon op de klippen liep. Toen de koning graag steun wilde vinden voor zijn nietigverklaring, stond Cranmer op en accepteerde de taak.

De koning was al enige tijd ontevreden over het feit dat hij geen zoon en troonopvolger had voortgebracht. Hij gaf vervolgens de zeer invloedrijke religieuze figuur van kardinaal Wolsey de taak om een nietigverklaring te verkrijgen. Wolsey nam hiervoor contact op met verschillende andere kerkelijke geleerden en vond Cranmer bereid en in staat om hulp te bieden.

Om dit proces te voltooien, onderzocht Cranmer de noodzakelijke kanalen om een weg naar nietigverklaring te vinden. Eerst werd het idee geopperd om steun te zoeken bij collega-theologen op het vasteland, in samenwerking met collega-geleerden uit Cambridge, Stephen Gardiner en Edward Foxe, omdat het juridische kader voor een zaak met Rome een moeilijker te nemen horde was.

Door een breder publiek aan te spreken, voerden Cranmer en zijn landgenoten hun plan uit met de goedkeuring van Thomas More die Cranmer toestond om op onderzoek uit te gaan om de meningen van de universiteiten te peilen. Ondertussen werkten Foxe en Gardiner aan het implementeren van een rigoureus theologisch argument om de opinie te overtuigen ten gunste van het geloof dat de koning de uiteindelijke opperste jurisdictie had.

Sir Thomas More

Op Cranmer's continentale missie ontmoette hij Zwitserse hervormers zoals Zwingli, die een belangrijke rol hadden gespeeld bij de uitvoering van de reformatie in zijn thuisland. Ondertussen was de humanist Simon Grynaeus warm gelopen voor Cranmer en nam vervolgens contact op met Martin Bucer, een invloedrijke lutheraan die in Straatsburg gevestigd was.

Cranmer's publieke profiel groeide en in 1532 werd hij aan het hof van Karel V, de Heilige Roomse Keizer, aangesteld als residentieel ambassadeur. Een eerste vereiste van een dergelijke rol was om de keizer te vergezellen op zijn reizen door zijn Europese rijk, waarbij hij belangrijke theologische centra zoals Neurenberg bezocht, waar hervormers een golf van hervormingen hadden geïnitieerd.

Dit was Cranmer's eerste kennismaking met de idealen van de Reformatie. Door het toenemende contact met een aantal van de vele hervormers en volgelingen, begonnen de ideeën van Maarten Luther langzaam maar zeker door te dringen tot Cranmer. Bovendien werd dit weerspiegeld in zijn privéleven toen hij trouwde met Margarete, de nicht van een goede vriend van hem, Andreas Osiander, die toevallig ook eenBelangrijke figuur in de hervormingen die werden doorgevoerd in de nu Lutherse stad Neurenberg.

In de tussentijd was zijn theologische vooruitgang teleurstellend genoeg niet geëvenaard door zijn poging om steun te krijgen voor de nietigverklaring van Karel V, de neef van Catharina van Aragon. Toch leek dit geen nadelig effect te hebben op zijn carrière, want hij werd vervolgens benoemd tot aartsbisschop van Canterbury na de dood van de huidige aartsbisschop William Warham.

Deze rol was grotendeels te danken aan de invloed van de familie van Anne Boleyn, die een gevestigd belang had bij het veiligstellen van de nietigverklaring. Cranmer zelf was echter nogal verrast door het voorstel, nadat hij slechts in een minder belangrijke hoedanigheid in de kerk had gediend. Hij keerde terug naar Engeland en werd op 30 maart 1533 tot aartsbisschop gewijd.

Met zijn nieuw verworven rol die hem prestige en status bracht, bleef Cranmer onverminderd doorgaan met zijn nietigverklaringsprocedure, die nog belangrijker werd nadat Anne Boleyn onthuld had zwanger te zijn.

Hendrik VIII en Anne Boleyn

In januari 1533 trouwde koning Hendrik VIII van Engeland in het geheim met zijn geliefde Anne Boleyn, waarbij Cranmer veertien dagen lang buiten beeld bleef, ondanks zijn duidelijke betrokkenheid.

Met grote spoed onderzochten de koning en Cranmer de wettelijke parameters voor het beëindigen van het huwelijk van de koning en op 23 mei 1533 kondigde Cranmer aan dat het huwelijk van Koning Hendrik VIII met Catharina van Aragon tegen de wet van God was.

Met deze aankondiging van Cranmer was de verbintenis tussen Henry en Anne nu bevestigd en kreeg hij de eer om Anne haar scepter en staf te overhandigen.

Terwijl Henry niet gelukkiger had kunnen zijn met deze uitkomst, was paus Clemens VII in Rome gloeiend van woede en liet Henry excommuniceren. Terwijl de Engelse monarch zijn besluit trotseerde en standvastig was, beviel Anne in september van datzelfde jaar van een dochtertje met de naam Elizabeth. Cranmer zelf verrichtte de doopplechtigheid en fungeerde als peetouder van de toekomstige koningin.

Cranmer, nu in een machtspositie als aartsbisschop, zou de fundamenten leggen voor de Kerk van Engeland.

Cranmer's bijdrage aan het veiligstellen van de nietigverklaring zou enorme gevolgen hebben voor de toekomstige theologische cultuur en samenleving van een natie. Hij stelde de voorwaarden voor de afscheiding van Engeland van het pauselijk gezag en samen met figuren als Thomas Cromwell pleitte hij voor koninklijke suprematie, waarbij koning Henry VIII als leider van de kerk werd beschouwd.

Dit was een tijd van grote veranderingen op religieus, sociaal en cultureel gebied en Cranmer werd al snel een van de invloedrijke boegbeelden in deze tijd. Terwijl hij als aartsbisschop diende, creëerde hij de voorwaarden voor een nieuwe Kerk van Engeland en stelde hij een doctrinaire structuur op voor deze nieuwe protestantse kerk.

Cranmer was niet zonder tegenstand en dus bleven belangrijke veranderingen in de kerk zeer omstreden door de religieuze conservatieven die deze vloedgolf van kerkelijke veranderingen bestreden.

Desondanks was Cranmer in staat om de eerste officiële dienst in de volkstaal te publiceren, de Exhortation and Litany in 1544. In de kern van de Engelse Reformatie stelde Cranmer een litanie op die de verering van heiligen terugbracht om de nieuwe protestantse idealen aan te spreken. Samen met Cromwell steunde hij de vertaling van de Bijbel in het Engels. Oude tradities werden vervangen, getransformeerd en veranderd.hervormd.

Cranmer's gezagspositie bleef bestaan toen Henry VIII's zoon Edward VI de troon opvolgde en Cranmer doorging met zijn hervormingsplannen. In deze tijd produceerde hij het Book of Common Prayer, wat neerkwam op een liturgie voor de Engelse kerk in 1549.

In 1552 werd onder Cranmer's redactionele toezicht nog een herziene aanvulling gepubliceerd. Zijn invloed en de publicatie van het boek zelf kwamen echter al snel onder druk te staan toen Edward VI slechts een paar maanden later helaas overleed. In zijn plaats herstelde zijn zus, Mary I, een vroom rooms-katholiek, haar geloof in het land en verbande daarmee Cranmer en zijn Book of Prayer naar de gevangenis.schaduwen.

Tegen die tijd was Cranmer een belangrijk en bekend boegbeeld van de Engelse Reformatie en als zodanig werd hij het voornaamste doelwit van de nieuwe katholieke koningin.

In de herfst liet koningin Mary hem arresteren en stelde hem terecht op beschuldiging van verraad en ketterij. Wanhopig om zijn naderende lot te overleven, verloochende Cranmer zijn idealen en kwam hij tot inkeer, maar tevergeefs. Twee jaar lang gevangen, was Mary niet van plan om dit protestantse boegbeeld te redden: zijn lot was zijn executie.

Overlijden van Thomas Cranmer

Op 21 maart 1556, de dag van zijn executie, trok Cranmer moedig zijn herroeping in. Trots op zijn geloof omarmde hij zijn lot, de brandstapel, stervend als ketter voor de rooms-katholieken en als martelaar voor de protestanten.

"Ik zie de hemelen opengaan en Jezus aan de rechterhand van God staan".

Zijn laatste woorden, van een man die de loop van de geschiedenis in Engeland voor altijd veranderde.

Jessica Brain is een freelance schrijfster gespecialiseerd in geschiedenis. Ze woont in Kent en is een liefhebber van alles wat met geschiedenis te maken heeft.