Robert Owen werd op 14 mei 1771 geboren in Newtown in Wales, hoewel zijn carrière en aspiraties hem tot in Amerika zouden brengen. Hij was de zesde van zeven kinderen van Robert Owen (Senior), die een ijzerhandelaar, zadelmaker en postmeester was. Toen hij nog maar tien jaar oud was, werd hij naar de textielindustrie gestuurd om te werken en op zijn 19e was hij zijn eigen bedrijf begonnen. Hij leende £100 en begon zijn leven als eenHij werd bekend als de 'Vader van het Britse Socialisme' en Owen was zijn tijd in veel opzichten eeuwen vooruit met zijn ideeën over een arbeidersutopie, socialistische hervormingen en universele liefdadigheid. Hij was van jongs af aan een fervent lezer met een vragend intellect en een dorst naar industrie en verbetering.

Owen was een groot voorstander van de ideeën van de Verlichting uit die tijd en was vooral geïnteresseerd in filosofie, moraal en de natuurlijke staat en goedheid van de mens. Op deze manier sloot hij zich aan bij veel verlichtingsdenkers uit die tijd, zoals David Hume en Francis Hutchinson (hoewel hij het waarschijnlijk niet eens zou zijn geweest met Hutchinson's nadruk op het belang van persoonlijk en privébezit).Friedrich Engels was ook een fan van het werk van Owen en schreef alle hedendaagse vooruitgang op het gebied van werknemersrechten en -omstandigheden, zij het indirect, toe aan de idealen die door Owen waren gestart.

Al in 1793 werd Owen lid van de Manchester Literary and Philosophical Society, waar hij zijn intellectuele spierballen kon laten zien. Denken alleen was niet genoeg voor Owen, die tegelijkertijd lid was van de Manchester Board of Health, die zich bezighield met daadwerkelijke verbeteringen van de gezondheid en de arbeidsomstandigheden in de fabrieken. Owen had veel overtuigingen, maar hij was ook iemanddie deed waar hij in geloofde in de manier waarop hij zijn leven leefde.

Robert Owen door Mary Ann Knight, 1800

Tussen zijn 10e en 19e werkte Owen in Manchester, Lincolnshire en Londen, maar in 1799 deed zich een unieke gelegenheid voor die Owens nalatenschap zou bepalen. Hij trouwde niet alleen met Caroline Dale, de dochter van de industrieel en zakenman David Dale, maar kocht ook de textielfabrieken van David Dale in New Lanark. Er was toen al een industriële gemeenschap verbonden aan de fabrieken,met tussen de 2000 en 2500 arbeiders uit Edinburgh en Glasgow. Schokkend genoeg waren sommige arbeiders in die tijd nog maar 5 jaar oud. In 1800 waren deze vier reusachtige katoenfabrieken de grootste katoenspinnerijen in Groot-Brittannië. Hoewel Dale naar de maatstaven van die tijd als een welwillende en humanitaire werkgever werd beschouwd, was dat voor Owen niet genoeg. Sommige kinderen waren naar verluidtZe werkten tot 13 uur per dag in de fabrieken en hun opleiding was minimaal tot niet bestaand. Dus Owen begon hier meteen verandering in te brengen.

Hij begon een uitgebreid programma van sociale en onderwijshervormingen. Een daarvan was de introductie van de eerste kleuterschool ter wereld in 1816! Hij creëerde ook een crèche voor werkende moeders, gratis onderwijs voor al zijn kinderarbeiders en kinderen van arbeiders, en universele gezondheidszorg voor zijn arbeiders, evenals avondonderwijs voor volwassenen. Owen beperkte ook kinderarbeid tot alleenkinderen ouder dan tien jaar.

New Lanark. Naamsvermelding: Peter Ward. Licentie onder de Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk delen 2.0 Generieke licentie.

Owen geloofde in collectief welzijn en samenwerking. Helaas deelden sommige van zijn partners in deze onderneming zijn geloof of enthousiasme niet. Hij kon ze echter uitkopen met geld dat hij had geleend van de quaker Archibald Campbell, en de molens laten draaien zoals hij dacht dat het beste was. Hij kreeg gelijk, want de winst leed er niet onder, zelfs niet met de extra uitgaven voor betere omstandigheden voor de molen.Zijn benadering doet denken aan (hoewel meer dan 100 jaar eerder dan) die van Franklin D. Roosevelt toen hij in 1933 in zijn 'Statement on National Industrial Recovery Act' zei dat "geen enkel bedrijf dat voor zijn bestaan afhankelijk is van het betalen van minder dan leefbare lonen aan zijn werknemers, enig recht heeft om door te gaan".

Hoewel Owen geen 'leefbaar loon' voorstond, pleitte hij wel voor een humane levensstandaard voor iedereen. Deze menselijkheid strekte zich uit tot in zijn ideeën over straffen. Hij verbood lijfstraffen in zijn fabrieken. Hij was van mening dat als je pijn, angst en beproeving uit het menselijk bestaan zou verwijderen, de mensheid zou opbloeien. In feite zei hij dat ook tegen zijn eigen personeel. Owen schreef en hield toespraken over veel dingengedurende zijn hele leven, maar is waarschijnlijk het beroemdst om wat hij zei in zijn "Address to the Inhabitants of New Lanark" die hij uitsprak op Nieuwjaarsdag 1816. Hij zei: "Welke ideeën individuen kunnen hechten aan de term "Millennium" weet ik niet; maar ik weet dat de samenleving zo gevormd kan worden dat ze bestaat zonder misdaad, zonder armoede, met een sterk verbeterde gezondheid, met weinig, of geen ellende, en metintelligentie en geluk honderdvoudig toegenomen; en er is op dit moment geen enkel obstakel, behalve onwetendheid, dat verhindert dat een dergelijke staat van samenleving universeel wordt."

Owen was ook erg tegen georganiseerde religie, omdat hij geloofde dat het vooroordelen en verdeeldheid in de hand werkte. In plaats daarvan zag hij een soort universele liefdadigheid voor het hele menselijke ras. Dit kwam weer overeen met enkele van de meest prominente Schotse verlichtingsdenkers van die tijd, hoewel het hem ook veel kritiek opleverde, omdat de samenleving in die tijd nog steeds overwegend extreem religieus was.

Tegen de jaren 1820 was Owen niet tevreden met alleen maar betere omstandigheden in New Lanark, dus richtte hij zijn pijlen op het Westen. Hoewel zijn ideeën in Groot-Brittannië al veel besproken waren, veel afgevaardigden uit Europa zijn fabrieken hadden bezocht en hij zelfs was uitgenodigd om een select comité van het parlement toe te spreken, wilde hij zijn boodschap nog verder verspreiden.

New Harmony, Indiana, V.S.

Owen had visioenen van een echte zelfvoorzienende coöperatie gebaseerd op deze waarden. Om dit na te streven kocht hij in 1825 ongeveer 30.000 hectare land in Indiana en noemde het 'New Harmony' en probeerde een coöperatieve arbeidersutopie te creëren. Helaas mocht het niet zo zijn. Helaas versplinterde de coöperatieve gemeenschap en stagneerde vervolgens. Owen probeerde het opnieuw in Hampshire en andere delen van het VK enIerland in de jaren 1840; hij had enig succes in Ralahine, County Clare, Ierland, maar ook daar werd de coöperatie al na drie jaar ontbonden. Zijn ideeën waren misschien te veel gebaseerd op het idee van een welwillende en filantropische kapitalistische klasse die de verandering in gang zette, een soort moderne 'noblesse oblige'. De welwillendheid van de hedendaagse kapitalistische klasse was echter helaas nietOwen richtte echter wel een aantal succesvolle socialistische en coöperatieve groepen op, zoals de Grand National Consolidated Trade Union in 1834 en de Association of All Classes of All Nations in 1835, waarmee zijn geloofsbrieven als vroege socialist werden bevestigd.

Robert Owen stierf op 17 november 1858 op 87-jarige leeftijd in zijn geboorteplaats in Wales. Pas na zijn dood werd zijn idee van een coöperatie een succes in Rochdale, Lancashire. Zijn nalatenschap van arbeidersrechten, coöperaties, gezondheidszorg en onderwijs leeft echter nog steeds voort. Je kunt zelfs een bezoek brengen aan het historische dorp New Lanark in Schotland, dat nu op de Werelderfgoedlijst staat.zijn idealen blijven anderen wereldwijd inspireren.

Door Terry MacEwen, freelance schrijver.