ရာစုနှစ်တစ်ခုကြာ မငြိမ်မသက်ဖြစ်ပြီးနောက် - လိမ္မော်ရောင်အိမ်တော်၏မျက်နှာသာဖြင့် စတူးဝပ်များကို ဖြုတ်ချခြင်း၊ Jacobite ပုန်ကန်မှုများ၊ Darien Scheme ၏ကျဆုံးမှု၊ (အချို့အတွက် တုံ့ဆိုင်းနေသော်လည်း) ယူနီယံသည် ၁၇၀၇ ခုနှစ်တွင် စကော့တလန်နှင့် အင်္ဂလန်တို့၊ နောက်ဆက်တွဲဖြစ်ပွားခဲ့သော လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေးမတည်ငြိမ်မှုများ- စကော့တလန်နိုင်ငံအတွက် အလွန်နှေးကွေးသော ပြန်လည်ထူထောင်ရေးကာလကို မျှော်လင့်ထားရန် ခွင့်လွှတ်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။

သို့သော် ပြန်လည်ထူထောင်ရေးမှာ ထိုထက်မက၊ ဥာဏ်ပညာနှင့် မွေးဖွားလာမှုလည်း ရှိခဲ့သည်။ ထိုအချိန်က ဥရောပတစ်ခုလုံးကို ပြိုင်ဆိုင်ပြီး ပြိုင်ဆိုင်နိုင်သည့် အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှု။ ဤလှုပ်ရှားမှုကို The Scottish Enlightenment ဟုခေါ်သည်။ ခေတ်သစ်၊ စကော့တလန်နိုင်ငံရှိ Belle Époque၊ စကော့တလန်၏ အကြီးမြတ်ဆုံးသောစိတ်များသည် ဥရောပတိုက်သားများနှင့် ယှဉ်ပြိုင်ဟောပြောခဲ့သည့် အချိန်ဖြစ်သည်။ Rousseau၊ Voltaire၊ Beccaria၊ Kant၊ Diderot နှင့် Spinoza အတွက် စကော့တလန်သည် Hume၊ Fergusson၊ Reid၊ Smith၊ Stewart၊ Robertson နှင့် Kames တို့ကို ကမ်းလှမ်းခဲ့သည်။

Thomas Reid စကော့တလန်နိုင်ငံရှိ Common Sense School of Common Sense မှ တွေးခေါ်ပညာရှင်နှင့် တည်ထောင်သူ

မကြုံစဖူးထင်မှတ်မထားသော ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေး မွေးဖွားနိုင်စွမ်းကို မကြာခဏဆိုသလို ဒူးထောက်၍ ဒူးထောက်ကာ နိုင်ငံတစ်ခုအတွင်း ဤတိုးတက်မှုအဆင့်၏ ညီညွတ်မှုမရှိခြင်းကြောင့် မကြာခဏ ဆန်းစစ်လေ့ရှိပါသည်။ 1700 ခုနှစ်များအလယ်ပိုင်း။

သို့သော် စာရေးဆရာ Christopher Brookmyer တစ်ချိန်က စောဒကတက်ခဲ့သည့်အတိုင်း စကော့တလန်တွင် အရာများကို တီထွင်ရခြင်းအကြောင်းရင်းမှာ ၎င်းတို့ မတီထွင်ရခြင်း၏ ပြောင်းပြန်ဖြစ်သည်။ကာရေဘီယံတွင် “စကော့တွေဟာ အရာတွေကို တီထွင်ဖို့ မကူညီနိုင်ပါဘူး။ စွန်ပလွံကျွန်းတစ်ကျွန်းပေါ်တွင် တစ်ယောက်တည်း ထားခဲ့ကာ သီတင်းပတ်ကုန်တွင် ရနိုင်သမျှ အရင်းအမြစ်များကို အသုံးပြု၍ ပန်ကာအတွက် အုန်းခွံအခေါင်းပေါက်အထိ လှော်တက်ယာဉ်ကို တည်ဆောက်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။ စကော့တလန်သည် ဤမျှဆင်းရဲခက်ခဲစွာနေထိုင်ရသည့်နေရာဖြစ်သောကြောင့် လူတစ်ဦး၏နေ့စဉ်ဖြစ်တည်မှုကို မြှင့်တင်ရန် တွန်းအားပေးမှုသည် လုံးဝမရှိမဖြစ်လိုအပ်သောကြောင့်ဖြစ်နိုင်သည်။ ကာရေဘီယံမှာ ဘာတွေ တီထွင်ခဲ့တာလဲ။ ဘာမှမဖြစ်။ ဒါပေမယ့် စကော့တလန်? မင်းနာမည်ပေး။" 18 ရာစုကို သာဓကတစ်ခုအနေနဲ့ယူမယ်ဆိုရင် သူ့မှာသေချာပေါက်အချက်တစ်ခုရှိပါတယ်။

စကော့တလန်ဉာဏ်အလင်းဟာ 1707 ယူနီယံကြောင့် တိုက်ရိုက်ဖြစ်တာလို့ တချို့က စောဒကတက်စရာရှိတယ်။ စကော့တလန်ဟာ ရုတ်တရက်မတွေ့ဘဲ၊ လွှတ်တော် သို့မဟုတ် ဘုရင်တစ်ပါး။ သို့သော်လည်း စကော့တလန်၏ မင်းမျိုးမင်းနွယ်များသည် ၎င်းတို့၏ နိုင်ငံ၏ မူဝါဒများနှင့် သက်သာချောင်ချိရေး မြှင့်တင်ရာတွင် ပါဝင်ရန် စိတ်ပိုင်းဖြတ်ထားဆဲဖြစ်သည်။ ဤဆန္ဒနှင့် အာရုံစူးစိုက်မှုမှ စကော့တလန်စာတတ်မြောက်သူ မွေးဖွားလာခဲ့ခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။

သို့သော် စကော့တလန်ဉာဏ်အလင်းရရှိခြင်း၏ အကြောင်းရင်းမှာ နောက်တစ်ကြိမ် ငြင်းခုံစရာဖြစ်သည်။ ဇာတ်လမ်းတွဲ၏ အရေးပါမှုနှင့် သမိုင်းဆိုင်ရာ အရေးပါမှုသည် ယနေ့အတွက်ဖြစ်သည်။ Edinburgh ရှိ Royal Mile တွင် လမ်းလျှောက်လျှင် အချိန်တိုင်းမဟုတ်ပါက စကော့တလန်ဒဿနပညာရှင် David Hume ၏ရုပ်တုကို သင်တွေ့ရပါမည်။

David Hume

မူလက Ninewells, Berwickshire မှ ကြိုဆိုနေသော်လည်း၊Edinburgh တွင်သူ၏အချိန်အများစု။ အကျင့်စာရိတ္တ၊ သြတ္တပ္ပ၊ မိမိကိုယ်ကို သတ်သေခြင်း နှင့် ဘာသာရေး အစရှိသည့် ဘာသာရပ်များကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားခဲ့သည်။ Hume သည် သံသယရှိသူဖြစ်ပြီး သူ့ကိုယ်သူ ဘုရားမဲ့ဝါဒီတစ်ဦးဟု အမြဲတစေ ရှောင်ရှားခဲ့သော်လည်း၊ အံ့ဖွယ်အမှုများ သို့မဟုတ် သဘာဝလွန်ဖြစ်ရပ်များအတွက် အချိန်အနည်းငယ်သာရှိကာ လူသားမျိုးနွယ်၏ အလားအလာနှင့် လူသားမျိုးနွယ်၏ မွေးရာပါကိုယ်ကျင့်တရားအပေါ် အာရုံစိုက်ခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် စကော့တလန်နိုင်ငံအများစုဖြစ်သောကြောင့် ထိုအချိန်က ကောင်းကောင်းမဆင်းဘဲ၊ ကျန်ဗြိတိန်နှင့်ဥရောပနိုင်ငံများသည် ဘာသာရေးအလွန်ကိုင်းရှိုင်းကြသည်။ Hume သည် နူးညံ့သိမ်မွေ့သူတစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူ့ယုံကြည်ချက်အပေါ် အဖြေမပေးသေးဘဲ အိပ်ယာပေါ်မှာ ငြိမ်သက်စွာ သေဆုံးသွားခဲ့တယ်၊ သူ့ပေါင်ပေါ်တင်ထားတဲ့ နို့ပန်းကန်ကို မနှောင့်ယှက်ဘဲ ဒီလိုလုပ်ခဲ့တယ်။ သူ၏ ဟောပြောချက်၏ အမွေအနှစ်သည် မည်သို့ပင်ဖြစ်စေကာမူ သူ့အချိန်၏ အကောင်းဆုံးသော တွေးခေါ်မှုအချို့ဖြင့် ဂုဏ်ပြုခံရပါသည်။

Hume သည် စကော့တလန်၏ ဒဿန၊ ကုန်သွယ်ရေး၊ နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေးတို့ကို ဖော်ညွှန်းသည်ဟု ဆိုပါသည်။ ဒါက မှန်ကောင်းမှန်နိုင်ပေမယ့် သူတစ်ယောက်တည်းတော့ မဟုတ်ဘူး။ ဤသည်မှာ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်၏ အလုပ်မဟုတ်၊ တစ်တိုင်းပြည်လုံး၏ အလုပ်ဖြစ်သည်။ Aberdeen မှ Dumfries အထိ နိုင်ငံတစ်ဝှမ်းမှ ဉာဏ်အလင်းရရှိခြင်းအတွက် စကော့တလန် ပံ့ပိုးကူညီသူများ ရှိခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ဤမယုံကြည်နိုင်လောက်အောင် ဉာဏ်ပညာလှုပ်ရှားမှု၏ ဗဟိုချက်မှာ အီဒင်ဘာ့ဖြစ်သည်မှာ သေချာပါသည်။ တကယ်တော့ ဉာဏ်အလင်းဟာ ၁၇၈၃ ခုနှစ်မှာ Edinburgh Royal Society of Edinburgh ကို မွေးဖွားပေးခဲ့ပြီး၊ အဲဒီအထဲက ဉာဏ်အလင်းတွေးခေါ်သူ တော်တော်များများဟာ အပေါင်းအသင်းတွေပါ။

ဒဿနတွေးခေါ်မှု ပေါက်ဖွားလာရတဲ့ အကြောင်းရင်းတစ်ခုကတော့ ဖြစ်နိုင်တယ်။စိန့် Andrews၊ Glasgow၊ Aberdeen နှင့် Edinburgh တို့၏ သမိုင်းဝင် တက္ကသိုလ်များ ပြီးနောက်၊ ဤဥာဏ၊ ဒဿနနှင့် သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ ပါရမီရှင်များ ကြွယ်ဝချမ်းသာမှုကို စကော့တလန်နိုင်ငံတစ်ဝှမ်းမှ ချီးမြှောက်ခဲ့ကြသည်မှာ ငြင်းနိုင်စရာမရှိသော်လည်း၊ Edinburgh နှင့် Glasgow တို့သည် ၎င်း၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနှင့် တိုးပွားမှုတို့အတွက် နွေးထွေးသောအိမ်များ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ စကော့တလန်သည် ဒဿနိကဗေဒနှင့် ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေး မွေးဖွားမှုဆိုင်ရာ သတ်မှတ်ချက်များတွင် ဥရောပနှင့် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး စကော့တလန် ဉာဏ်အလင်းရရှိမှုသည် ဥရောပ၏နောက်တွင် အဆင့်ရှိသည်။ Edinburgh သည် 1762 တွင် 'Athens of the North' ဟုခေါ်တွင်ခဲ့ပြီး 1800s အလယ်ပိုင်းတွင် Glasgow ကို ဗြိတိသျှအင်ပါယာ၏ ဒုတိယမြို့တော်အဖြစ် ရည်ညွှန်းခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ဒါဟာ Scottish Enlightenment ရဲ့ ကြီးကျယ်ခမ်းနားတဲ့ ကွဲလွဲချက်ကြောင့် ဖြစ်တာပါ။

အင်္ဂလိပ် £20 ဘဏ်ငွေစက္ကူမှ အသေးစိတ်

စကော့တလန်ဉာဏ်အလင်းပွင့်မှုသည် 18 ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် စတင်ခဲ့ပြီး ရာစု၏အကောင်းဆုံးအပိုင်းအထိ ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့သည်။ ဘာသာတရားမှ ဆင်ခြင်တုံတရားအဖြစ်သို့ ပါရာဒိုင်းပြောင်းသွားကြောင်း အမှတ်အသားပြုခဲ့သည်။ အနုပညာ၊ နိုင်ငံရေး၊ သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာနှင့် အင်ဂျင်နီယာပညာတို့ကို ဆန်းစစ်ခဲ့သော်လည်း အားလုံးသည် ဒဿနိကဗေဒအားဖြင့် မွေးဖွားလာခဲ့သည်။ စကော့တလန်လူမျိုးများသည် တွေးခေါ်၊ ရှာဖွေတွေ့ရှိ၊ ဟောပြော၊ စမ်းသပ်၊ ရေးသားခဲ့ကြသော်လည်း အားလုံးထက် မေးခွန်းထုတ်စရာများဖြစ်သည်။ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ Adam Smith ၏ စီးပွားရေး၊ Hume ၏ လူ့သဘာဝ၊ Fergusson ၏ သမိုင်းကြောင်းဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးမှုများ၊ လှပသောအရာကို ဖန်တီးပေးသည့် အရာကဲ့သို့သော စံနမူနာများဖြစ်သည့် Hutchison ၏ အလုပ်များ အစရှိသည့် စံနမူနာများအကြောင်း ၎င်းတို့သည် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ Adam Smith ၏ အလုပ်၊ Hume's Human Nature၊ကိုယ်ကျင့်တရားလား?

ရာစုနှစ်အစောပိုင်းက အဖြစ်အပျက်တွေကြောင့် ဒီလူ့အဖွဲ့အစည်းအသစ် ရှင်သန်ခွင့်ရခဲ့တယ်။ ရှင်းနေသည်မှာ တစ်စုံတစ်ခုသည် စကော့တလန်လူမျိုးများအား ၎င်းတို့ပတ်ဝန်းကျင်ရှိအရာအားလုံးကို ဆန်းစစ်ဝေဖန်သုံးသပ်ရန်၊ ဥရောပအတွင်း ၎င်းတို့နေထိုင်ရာနေရာကို ဉာဏ်ပညာနှင့် ဒဿနအရ ဆုံးဖြတ်ရန်နှင့် ကမ္ဘာကို ပိုမိုအတိုင်းအတာအထိ အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ ဆုံးဖြတ်ပေးနိုင်သည်မှာ ထင်ရှားပါသည်။

အလွတ်စာရေးဆရာ မစ္စ Terry Stewart မှ။