Na een eeuw van relatieve onrust - de verdrijving van de Stuarts ten gunste van het Huis van Oranje, de Jakobitische opstanden, de mislukking van het Darienplan, de (zij het voor sommigen met tegenzin) unie van Schotland en Engeland in 1707 en de sociale en economische instabiliteit die daarop volgde - zou het vergeeflijk zijn te verwachten dat er een periode van zeer langzaam herstel zou volgen voor de Schotse natie.

Maar herstel was er en meer dan dat, er was de geboorte van een intellectuele en filosofische beweging die die van heel Europa in die tijd evenaarde en mogelijk zelfs evenaarde. Deze beweging werd bekend als de Schotse Verlichting. Het was een nieuw tijdperk, de Belle Époque van Schotland, een tijd waarin de grootste geesten van Schotland concurreerden en discussieerden met die van Europa. Voor Rousseau,Voltaire, Beccaria, Kant, Diderot en Spinoza, Schotland bood Hume, Fergusson, Reid, Smith, Stewart, Robertson en Kames aan.

Thomas Reid, filosoof en oprichter van de Schotse school voor gezond verstand

Deze schijnbaar ongekende intellectuele vruchtbaarheid wordt vaak onder de loep genomen vanwege de onwaarschijnlijkheid en zelfs ongerijmdheid van dit niveau van vooruitgang in een land dat halverwege de jaren 1700 op de knieën zou zijn gedwongen.

Maar, zoals de schrijver Christopher Brookmyer ooit betoogde, de reden waarom dingen worden uitgevonden in Schotland is precies het tegenovergestelde van waarom ze niet worden uitgevonden in het Caribisch gebied. "Schotten kunnen het gewoon niet helpen om dingen uit te vinden. Laat iemand alleen op een onbewoond eiland met één palm en aan het eind van de week heeft hij een raderboot gebouwd met behulp van elke beschikbare bron, tot aan de uitgeholde kokosnoten toe.Misschien was het omdat Schotland zo'n ellendige plek was om te leven dat de drang om je dagelijks bestaan te verbeteren absoluut noodzakelijk was. Wat werd er in godsnaam uitgevonden in het Caribisch gebied? Niets. Maar Schotland? Noem maar op." Als je de 18e eeuw als voorbeeld neemt, dan heeft hij zeker een punt!

Sommigen beweren dat de Schotse Verlichting een direct gevolg was van de unie van 1707. Schotland had plotseling geen parlement of koning meer. De aristocraten van Schotland waren echter nog steeds vastbesloten om deel te nemen aan het beleid en welzijn van hun land en dit te verbeteren. Het is mogelijk dat uit dit verlangen en deze focus de Schotse literatoren zijn geboren.

De reden voor de Schotse Verlichting is echter een debat voor een andere keer. Het belang en de historische betekenis van de episode is voor vandaag. Als je over de Royal Mile in Edinburgh loopt, kom je een standbeeld tegen van de Schotse filosoof David Hume, misschien wel de grootste filosoof van zijn tijd, zo niet van alle tijden.

David Hume

Hoewel hij oorspronkelijk afkomstig was uit Ninewells, Berwickshire, bracht hij het grootste deel van zijn tijd door in Edinburgh. Hij hield zich bezig met onderwerpen als moraal, geweten, zelfmoord en religie. Hume was een scepticus en hoewel hij altijd vermeed zichzelf tot atheïst te verklaren, had hij weinig tijd voor wonderen of het bovennatuurlijke en richtte hij zich in plaats daarvan op het potentieel van de mensheid en de inherente moraliteit van de mens.Hume was een zachtaardig individu; naar verluidt stierf hij vredig in zijn bed, nog steeds zonder een antwoord te hebben gegeven op zijn geloof, en deed dat zonder de kom melk in zijn schoot te verstoren. De erfenis van zijn betoog leeft echter voort en hem wordt het volgende bijgeschreveneen van de beste denkers van zijn tijd.

Er werd gezegd dat Hume de filosofie, handel, politiek en religie van Schotland belichaamde. Dat mag waar zijn, maar hij was zeker niet de enige. Dit was niet het werk van één man, maar van een hele natie. Er waren Schotse bijdragers aan de Verlichting die uit het hele land kwamen, van Aberdeen tot Dumfries. Het epicentrum van deze ongelooflijke intellectuele beweging was echter ongetwijfeldUit de Verlichting ontstond in 1783 The Royal Society of Edinburgh, waarvan veel van onze verlichtingsdenkers lid waren.

Een mogelijke reden voor deze ontkieming van filosofisch denken kan te wijten zijn aan het feit dat, na de historische universiteiten van St. Andrews, Glasgow, Aberdeen en Edinburgh. Het valt niet te ontkennen dat deze rijkdom aan intellectueel, filosofisch en wetenschappelijk genie uit heel Schotland kwam, maar Edinburgh en Glasgow werden broeinesten voor de ontwikkeling en verspreiding ervan. Schotland concurreerde metNiet voor niets werd Edinburgh in 1762 het 'Athene van het Noorden' genoemd en tegen het midden van de 18e eeuw werd Glasgow de 'Tweede Stad' van het Britse Rijk genoemd. Dit was niet in de laatste plaats te danken aan de spectaculaire anomalie die de Schotse Verlichting was.

Detail van een Engels £20 bankbiljet

De Schotse Verlichting begon in het midden van de 18e eeuw en duurde bijna een eeuw. Het markeerde een paradigmaverschuiving van religie naar rede. Alles werd onderzocht: kunst, politiek, wetenschap, geneeskunde en techniek, maar het was allemaal begonnen door de filosofie. De Schotten dachten, ontdekten, discussieerden, experimenteerden, schreven, maar bovenal stelden ze vragen! Ze stelden alles in vraag, vande wereld om hen heen, zoals het werk van Adam Smith over de economie, Hume's Human Nature, Fergusson's discussies over geschiedenis, tot Hutchison's werk over idealen zoals wat iets mooi maakt en of mensen religie nodig hebben om moreel te zijn?

Deze nieuwe samenleving kon gedijen dankzij de ruimte die de gebeurtenissen eerder in de eeuw boden. Het is duidelijk dat iets de Schotten in die tijd de inspiratie gaf om alles om hen heen kritisch te bekijken en te beslissen waar ze intellectueel en filosofisch stonden binnen Europa, en in grotere mate de wereld.

Door Terry Stewart, freelance schrijfster.