2017 දෙසැම්බර් 17 වැනි දින, දෙවන ලෝක යුද්ධයේ දරුණුතම සිවිල් ව්‍යසනය සනිටුහන් කිරීම සඳහා ස්මාරකයක් විවෘත කරන ලදී. එය නල පද්ධතියේ විශාලතම තනි ජීවිත හානිය ද නියෝජනය කරයි, නමුත් කුතුහලයෙන් කිසිදු විස්තරයක දුම්රියක් හෝ වාහනයක් සම්බන්ධ නොවීය. 1943 මාර්තු 3 වන දින, ගුවන් ප්‍රහාර අනතුරු ඇඟවීමක් නිකුත් වූ අතර ප්‍රදේශවාසීන් බෙත්නාල් ග්‍රීන් ටියුබ් ස්ටේෂන්හි ආවරණය සඳහා දිව ගියහ. ව්‍යාකූලත්වය සහ භීතිය පඩිපෙළ දොරටුවේ සිය ගණනක් කොටු කිරීමට කුමන්ත්‍රණය කළේය. 60කට වැඩි පිරිසක් තුවාල ලැබූ ළමුන් 62ක් ඇතුළුව 173ක් මිය ගියහ.

ඒ වන විට මගේ අම්මාගේ වයස අවුරුදු 16 කි; ඇගේ අධ්‍යාපනය බොහෝ කලකට පසු සීමා වී ඇති අතර, ඇය විෂබීජ නාශක බෝතල් කරන කර්මාන්ත ශාලාවක සේවය කරමින් සිටියාය. පවුලේ නිවස තිබුණේ ටියුබ් ස්ටේෂන් සිට විනාඩි පහක් පයින් යා හැකි 12 වර්ගයේ වීදියේ ය. ගුවන් ප්‍රහාර වලින් ආරක්ෂා වීමට මිනිසුන්ට නළය භාවිතා කිරීම මුලින් තහනම් කරන ලදී. වටලෑමේ මානසිකත්වයක් සහ භට පිරිස් ගමන් කඩාකප්පල් වේ යැයි බලධාරීහු බිය වූහ. එබැවින් මිනිසුන්ට සම්ප්‍රදායික ගඩොල් ගොඩනැගිලි හෝ දුක්ඛිත ලෙස ප්‍රමාණවත් නොවන ඇන්ඩර්සන් නිවාස මත විශ්වාසය තැබීමට සිදු විය. මෙම නළය ලන්ඩන් වැසියන් දහස් ගණනකට ආරක්ෂිත තෝතැන්නක් බවට පත් වූ බැවින් අවසානයේ නීති ලිහිල් කරන ලදී. බෙත්නාල් හරිත නළය 1939 දී මධ්‍යම රේඛාවේ නැගෙනහිර දිගුවේ කොටසක් ලෙස ඉදිකරන ලදී. එය ඉක්මනින්ම භූගත පරිසරයක් බවට පත් වූ අතර ආපනශාලාවක් සහ පුස්තකාලයක් පදිංචිකරුවන්ට සේවය කරයි. සංචාරකයින් හිරු ඇඳක් මත සටන් කරනවාක් මෙන් මිනිසුන් හොඳම ස්ථාන ගැන වාද කළහ. මංගල උත්සව සහ සාද සාමාන්‍ය දෙයක් වූයේ නළය නිශ්ශබ්දව මිනිසුන්ගේ දෛනික කටයුතුවලට පිවිසෙන බැවිනිචර්යාව. රාත්‍රී භෝජන සංග්‍රහය අඩක් අනුභව කර සිරුරු බාගෙට සෝදාගත් විට සයිරන් නාද වූ විට සියල්ලෝම බටය සඳහා බෝල්ට් කර ඇත.

ඉහත පින්තූරයෙන් පෙන්නුම් කරන්නේ මිනිසුන්ට පොළව යට සිටින විට කොතරම් සැහැල්ලුවක් සහ සුවපහසුවක් දැනෙන්නේද යන්නයි. මගේ අම්මා සැන්ඩ්විච් එකක් කනවා මධ්‍යයේ; වම් පසින්, හිස්වැස්මක් තුළ දරාගත නොහැකි තරම් සිසිල් පෙනුමක් ඇත්තේ මගේ අයිවි නැන්දා ය; දකුණු පැත්තේ ඉන්නකොට අතේ ඉඳිකටු ගෙතුම මගේ ජිනී නැන්දා. අම්මාට පිටුපසින් වම් පසින් සිටින්නේ මගේ නැනී ජේන් ය. ග්‍රෑන්ඩ් ඇල්ෆ් (පින්තූරයේ නැත) මහා යුද්ධයේ ප්‍රවීණයෙකු වූ නමුත් ගෑස් ප්‍රහාරයකින් පෙනහළු විනාශ වූ බැවින් WWII හි සේවය කිරීමට නොහැකි විය. ඒ වෙනුවට ඔහු ලන්ඩන්, මිඩ්ලන්ඩ් සහ ස්කොට්ලන්ත දුම්රිය මාර්ගයේ කාර්මන්වරයෙකු ලෙස සේවයේ යොදවා ඇත.

මාර්තු මාසය සඳහා කාලගුණය පුදුම සහගත ලෙස මෘදු විය, නමුත් එදින වර්ෂාව පැවතුනි. Blitz වසරකට පෙර අවසන් වූ නමුත් මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් බර්ලිනයට බෝම්බ හෙලූ අතර පළිගැනීම් ප්‍රහාර අපේක්ෂා කරන ලදී. එදා හවස අම්මයි එයාගේ අක්කලා දෙන්නයි 12 Type Street එකේ රෑ කෑමට වාඩි වුණා. රාත්‍රී 8:13ට ගුවන් ප්‍රහාර අනතුරු ඇඟවීමක් නිකුත් විය. නැනී මඟ පෙන්වීම සඳහා කුලදෙටුවන් දෙස බැලුවේය. ආච්චි හුස්මක් අරන් කිව්වා "නෑ මම හිතන්නේ අපි හොඳින් ඉන්නම්, අපි අද රෑට අවදියෙන් ඉමු" කියලා. මෙම නිර්භීතකම පෙන්වීම දෛවෝපගත තීරණයක් ලෙස පමණක් හැඳින්විය හැකිය. එදා රාත්‍රියේ ඔහු හැමෝගෙම ජීවිතයත්, ඉන් පසුව ඇති වූ මුණුබුරන් හත් දෙනෙකුගේ සහ මී මුනුබුරු මිනිබිරියන් දස දෙනෙකුගේ ජීවිතත් බේරා ගත්තා දැයි මට සිතීම වළක්වා ගත නොහැක.

නමුත් යම් දෙයක් හරි ගියේ නැත; බ්ලිට්ස් අත්විඳින ඕනෑම කෙනෙක් එයම හඳුනා ගත්හරටාව. සයිරන් නාදයෙන් පසු කෙටි විරාමයක් ඇති වූ අතර පසුව ගුවන් යානා එන්ජින්වල අමිහිරි ඝෝෂාව, පසුව බෝම්බවල විස්ල් භීතිය පහළ විය - නමුත් මෙවර කිසිවක් නැත? ඒත් එකපාරටම ගිගුරුම් සහිත සැල්වෝ එකක් බෝම්බ වලට සමාන නමුත් හිසට ඉහළින් ගුවන් යානා නොමැතිව? සියල්ල පැහැදිලි වන තෙක් සියල්ලෝම තදින් වාඩි වී සිටි විට මිනිත්තු පැය මෙන් දැනුනි. එවිට දොරට තට්ටු කිරීම; නළය මත තැළීමක් සිදුවී ඇති අතර මිනිසුන්ට තුවාල සිදුවී ඇත. සීයා ගලවා ගැනීමට උදව් කිරීමට ඉක්මන් වූ විට සියල්ලන්ටම රැඳී සිටින ලෙස පැවසීය. කනස්සල්ලට පත් ඥාතීන් තම ආදරණීයයන් පිළිබඳ පුවත් සඳහා මංමුලා සහගතව ගෙයින් ගෙට දිව ගියහ. හොඳම දේ බලාපොරොත්තු වන නමුත් නරකම දේට බිය වීම. මගේ සීයා දරුවන් 13 දෙනෙකුගෙන් දෙවන බාලයා විය, එයින් අදහස් කළේ අම්මාට අවට ප්‍රදේශයේ පළමු ඥාති සොහොයුරියන් 40 ක් පමණ ජීවත් වූ අතර ඉන් එක් අයෙක් වන ජෝර්ජ් නිවාඩු ලබා නිවසට පැමිණ ඇත. ඔහුගේ බිරිඳ ලොටී සහ ඔවුන්ගේ තුන් හැවිරිදි පුත් ඇලන් බටයෙන් බැස ඇති බව ඔහුට දන්වන ලදී. මාස කිහිපයක් තිස්සේ තම බිරිඳ සහ දරුවා නොදැක සිටි ඔහු ඔවුන් අල්ලා ගැනීමට උනන්දුවෙන් දිව ගියේය. සීයා ආපසු නිවසට පැමිණියේ ඔහු දුටු සංහාරයෙන් හෙම්බත් වී ය. විපතට පත් වූවන් අතර ජෝර්ජ්, ලොටී සහ ඇලන් සිටින බව දැනගැනීමෙන් මහා යුද්ධය පිළිබඳ දරුණු සිහිගැන්වීමක් නරක අතට හැරුණි.

ඛේදවාචකයේ සම්පූර්ණ පරිමාණය පසු දිනවලදී පැහැදිලි වූ නමුත් සැබෑ හේතුව රහසිගතව තබා ඇත තව අවුරුදු 34කට. මුල් වාර්තා යෝජනා කළේ නල ස්ථානය සතුරු ගුවන් යානාවලට පහර දී ඇති බවයි. කෙසේ වුවද,එදින රාත්‍රියේ ගුවන් ප්‍රහාරයක් හෝ බෝම්බ හෙළුවේ නැත. සත්‍යය චිත්ත ධෛර්‍යයට දැවැන්ත පහරක් වන අතර සතුරාට සැනසීමක් ලබා දෙනු ඇත, එබැවින් කවුන්සිලය යුද ප්‍රයත්නය පවත්වා ගැනීමට නිහඬ විය.

අවවාදාත්මක සයිරන් සම්පූර්ණයෙන්ම ක්‍රියාත්මක වන පරිදි, සිය ගණනක් දොරටුව දෙසට ගලා බසිමින් සිටියහ; ඔවුන් අසල බස්රථවලින් බැස යන මගීන් ද එක් විය. කුඩා බිළිඳකු රැගෙන ගිය කාන්තාවක් වැටුණා; වැළැක්විය නොහැකි ඩොමිනෝ ආචරණය සමඟ වයෝවෘද්ධ මිනිසෙක් ඇය මතට පැන්නේය. හදිස්සි හැඟීමක් නිරුවත් බියක් බවට පත් වූ විට පිටුපස සිටි අයගේ වේගය ඔවුන් ඉදිරියට ගෙන ගියේය. මිනිසුන්ට බෝම්බ වැටෙන ශබ්දය ඇසුණු බව ඒත්තු ගැන්වූ අතර ආවරණය සොයා ගැනීමට තවත් තදින් තල්ලු විය. නමුත් Blitz දැඩි වූ ලන්ඩන් වැසියන් එවැනි හුරුපුරුදු ශබ්දයකින් අනවශ්‍ය ලෙස කලබලයට පත් වූයේ ඇයි?

ප්‍රශ්නයට පිළිතුර සොයා ගත හැක්කේ අසල පිහිටි වික්ටෝරියා උද්‍යානයේ ගුවන් යානා නාශක තුවක්කු පිළිබඳ රහස් පරීක්‍ෂණයෙනි. මිනිසුන්ට දැනුණේ තමන් විනාශ කිරීමේ නව ආයුධයකින් පහර දෙන බවයි. බලධාරීන් ව්යසනකාරී වැරදි ගණනය කිරීමක් කර ඇත; ඔවුන් උපකල්පනය කළේ මිනිසුන් පරීක්ෂණය සාමාන්‍ය ගුවන් ප්‍රහාරයක් ලෙස සලකන අතර සාමාන්‍ය පරිදි සන්සුන්ව නල ස්ථානයට ගොනු කරනු ඇති බවයි. එහෙත් අනපේක්ෂිත ලෙස වෙඩි තැබීම නිසා මිනිසුන් භීතියට පත් විය. පුදුමයට කරුණ නම් ඇතුල්වන ස්ථානයේ කිසිදු පොලිස් භටයෙක් රාජකාරියේ නොසිටීමයි. පඩිපෙළ මත මධ්‍යම අත් රේල් පීලි නොතිබූ අතර ප්‍රමාණවත් ආලෝකයක් හෝ පියවර සලකුණු කිරීමක් නොතිබුණි. ව්‍යසනයට වසර දෙකකට පෙර සභාව ප්‍රවේශය වෙනස් කළ හැකිදැයි විමසා තිබුණද එය ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදීරජය විසින් අරමුදල්. සාමාන්‍යයෙන්, අත් පටි සවි කර ඇති අතර සිද්ධියෙන් පසු පියවර සුදු පැහැයෙන් වර්ණාලේප කර ඇත.

ඉන්ද්‍රසිද්ධිය අපූරු දෙයක් නමුත් එදින රාත්‍රියේ සිදුවීම් සාධාරණ ලෙස පුරෝකථනය කළ හැකි විය. කුමන්ත්‍රණ න්‍යායන් තවමත් ක්‍රියාත්මක වේ, නමුත් ඉඳහිට සත්‍යය වඩාත් බලවත් වේ. මනුෂ්‍යත්වයේ දුර්වලතා සියල්ලන්ටම දැකගත හැකි විය. එය එක් උපකල්පනයක් පමණක් බොහෝ විය. ව්‍යසනය සජීවී මතකයෙන් ගිලිහී යන බැවින්, මෙම සිදුවීම සනිටුහන් කිරීම වඩාත් වැදගත් වේ.

2006 දී, ස්මාරකයක් ඉදිකිරීම සඳහා ස්ටෙයාර්වේ ටු හෙවන් අනුස්මරණ භාරය පිහිටුවන ලදී. මියගිය අයට උපහාර. මෙම එළිදැක්වීමේ උත්සවයට ලන්ඩන් නගරාධිපති සාදික් ඛාන් ඇතුළු විශේෂ ආරාධිතයන් එක්ව සිටියහ. එය අවසානයේ සිදු වූ වැරදි සනාථ කිරීම සහ හඳුනා ගැනීමයි. ස්මාරකය දිගු කලක් ගත වී ඇති අතර සුපුරුදු පිළිම සහ සමරු ඵලක වලින් ප්රබෝධමත් වෙනසක්; ඒ වෙනුවට, ප්‍රතිලෝම පඩිපෙළක් එක් එක් පැත්තට වින්දිතයින්ගේ නම් කැටයම් කර ඇති දොරටුව නොසලකා හරියි. අනෙක් සෑම වීදි කොනකම ස්මාරක දිස්වීමත් සමඟම, තවත් කෙනෙකුට නොපෙනී යන්නට ඉඩ හැරීමට පෙළඹේ. එහෙත් අතීතය නොසලකා හැරීම ඉතිහාසයෙන් අපට උගත හැකි පාඩම් පාවා දෙයි.

සියලුම ඡායාරූප © බ්‍රයන් පෙන්

බ්‍රයන් පෙන් ඔන්ලයින් විශේෂාංග ලේඛකයෙක් සහ නාට්‍ය විචාරකයෙකි.